كاركردن بۆ ئه‌م مه‌به‌سته وزه‌‌و توانایه‌كی زۆری ده‌وێ‌و به‌رهه‌مه‌كه‌ی هه‌ندێ جار له داهاتوویه‌كی دووردا ده‌چێنرێته‌وه، راسته ده‌زگا راگه‌یاندنه‌كانی په‌روه‌رده پابه‌ندن به گۆڕانكارییه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگا‌و تواناكانی منداڵیش رۆڵی سه‌ره‌كی هه‌یه له پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌دا، به‌ڵام با ئێمه رۆڵی ئه‌و حاڵه‌تانه‌ی منداڵ له خوێندنگا دووچاری ده‌بێت كه‌متر له ئاستی خۆی نه‌نرخێنین، ئه‌م چاودێری كردن‌و هه‌وڵی گه‌شه‌پێدانه، ته‌نها بۆ ئه‌و منداڵانه گرنگ نییه، لادانی ره‌وشتیی (انحراف السلوك) دیاریكراویان تیا به‌دی ده‌كرێت، به‌ڵكو پێویسته هه‌موو منداڵه‌كان بگرێته‌وه، هه‌ر چه‌نده منداڵی لاده‌ری ره‌وشتی پێویستیان به یارمه‌تی‌و چاودێری زیاتر هه‌یه.
1/ باوه‌ڕ به‌خۆبوون‌و دروست كردنی هێزی به‌رگری لای منداڵ.
چۆن ده‌توانیت باوه‌ڕ به‌خۆبوون‌و هێزی به‌رگری لای منداڵ دروست بكه‌یت؟
باوه‌ڕ به خۆبوون پابه‌نده به‌و وێنانه‌ی، كه منداڵ بۆ خۆی ده‌یكێشێت‌و ناو ده‌برێت به (وێنای خود)، منداڵ به چاوی ده‌وروبه‌ر سه‌یری خۆی ده‌كات، بۆیه ره‌خنه‌‌و پیاهه‌ڵنانه‌كانی دایك‌و باوك‌و مامۆستا‌و ده‌وروبه‌ر ئه‌م (وێنای خود)ه دیاری ده‌كه‌ن، ده‌كرێت ئه‌م (وێنای خود)ه پۆزه‌تیڤ یان نێگه‌تیڤ بێت، ئه‌گه‌ر پۆزه‌تیڤ بێت ئاستی باوه‌ڕ به‌خۆبوون لای منداڵ به‌رز ده‌كاته‌وه، ده‌توانین یارمه‌تی منداڵ كه وێنایه‌كی ریالیزمی‌و هاوسه‌نگانه بۆ خۆی بكێشێت له خوێندنگادا، بۆ نموونه مه‌ودای ئه‌وه‌ی بڕه‌خسێنن كه له بواره جیاوازه‌كاندا توانا‌و لایه‌نه كه‌م تواناكانی خۆی تاقی بكاته‌وه.
بۆچی باوه‌ڕ به‌خۆبوون لای منداڵ گرنگه؟
باوه‌ڕ به‌خۆبوون لای منداڵ گرنگه، چونكه هێزی به‌رگری لای منداڵ زیاد ده‌كات‌و وا ده‌كات له كۆتاییدا منداڵ سه‌ربه‌ستر بێت‌و كه‌متر پابه‌ند بێت به هه‌ڵسه‌نگاندنی ده‌وروبه‌ر بۆی‌و ئازایه‌تی پێ ده‌به‌خشێت، بۆ ئه‌وه‌ی رای خۆی دروست بكات‌و ده‌ست پێشخه‌ری بكات بۆ ئه‌نجامدانی كاری نوێ، ته‌نانه‌ت ئاستی خوێندنی منداڵیش زۆر پابه‌نده به باوه‌ڕ به‌خۆبوونیه‌وه، له كاتی گه‌شه‌پێدانی باوه‌ڕ به‌خۆبوون له منداڵدا پێویسته ره‌چاوی رابردووی ئه‌و منداڵه بكه‌ین.
چۆن گه‌شه به باوه‌ڕ به‌خۆبوونی منداڵ ده‌ده‌ین؟
خاڵی یه‌كه‌م:هه‌وڵ بده هه‌موو منداڵه‌كان هه‌ستی ئه‌وه‌یان پێ ببه‌خشی، كه هه‌ن‌و له بیر نه‌كراو نین، له پۆله‌كه‌دا ئه‌مه وێنای خود‌و باوه‌ڕ به‌خۆبوونی منداڵ زۆر دیاری ده‌كات، په‌یوه‌ندییه تایبه‌تیه‌كان یارمه‌تی منداڵ ده‌دان، كه وێنای خودی پۆزه‌تیڤ له‌سه‌ر خۆی دروست بكات، ئه‌و په‌یوه‌ندییانه زۆر جار به‌كاریان دێنێ وه‌ك به‌ڵگه، كه ئاماده‌گی‌و بوونی هه‌یه له پۆلدا، بۆ نموونه له‌ناو پۆلدا ته‌ماشای منداڵه‌كان بكه‌یت، كه دێنه ژووره‌وه رۆژباشیان لێ بكه‌یت‌و ئه‌گه‌ر منداڵێك پێشتر نه‌خۆش بوو بێت‌و هاتبێته‌وه، هه‌واڵی ته‌ندروستی بپرسیت‌و پێشتر كارتی هه‌واڵ پرسینت بۆ ناردبێت..! پرسیار له منداڵ بكه‌یت ده‌رباره‌ی بیروباوه‌ڕی سه‌باره‌ت به بابه‌تێك له كاتی پرسیار لێ كردن‌و قسه له‌گه‌ڵ كردندا ته‌ماشای ده‌موچاوی منداڵ بكه‌یت‌و به گرنگییه‌وه گوێی لێ بگریت، لێبڕاوانه (جدی) مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ پرسیاره‌كانیدا بكه‌یت‌و هه‌وڵ بده‌ی وه‌ڵامی بده‌یته‌وه.
خاڵی دووه‌م: بوار بده به منداڵ خاڵه به‌هێز‌و لاوازه‌كانی خۆی بزانێ، تێی بگه‌یه‌نه له دونیادا هیچ كه‌سێك نییه له هه‌موو شتێكدا باش بێت، كه‌سیش نییه له هه‌موو شتێكدا خراپ بێت، ده‌كرێت منداڵ له ژماره‌‌و پێوانه‌دا باش بێت‌و له وه‌رزشدا خراپ بێت یان به پێچه‌وانه‌وه، ئه‌گه‌ر له به‌شێكی حسابدا خراپ بێت مه‌رج نییه له هه‌موو به‌شه‌كانی تری حسابدا خراپ بێت، بۆیه پێویسته مامۆستا هه‌وڵ بدات بابه‌ته‌كه‌ی به زۆر شێوه‌ی جیاواز بگه‌یه‌نێت، تا زۆربه‌ی منداڵه‌كان لێی تێبگه‌ن، یارمه‌تی منداڵ بده ئاره‌زوومه‌ندی نوێی بۆ دروست ببێت.
خاڵی سێ یه‌م: منداڵ فێر بكه لایه‌نه پۆزه‌تیڤه‌كانی خۆی ببینێت‌و بتوانێت باسی بكات، هه‌وڵ بده ئه‌گه‌ر سه‌رنجێكت له‌سه‌ر منداڵ هه‌بوو، پێشتر لایه‌نه پۆزه‌تیڤه‌كانی خۆی بۆ باس بكه‌یت نه‌ك ته‌نها نێگه‌تیڤه‌كانی بخه‌یته روو، بۆ نموونه منداڵێك له ژماره‌‌و پێوانه‌دا هاوكێشه‌یه‌كی به هه‌ڵه شیكار كردووه، پێی ده‌ڵێی جوانت نووسیوه یان ده‌ست‌و خه‌تت جوانه‌‌و كاتێكی زۆر ئیشت له‌سه‌ر كردووه، ئینجا روونكردنه‌وه له‌سه‌ر هه‌ڵه‌كان بده‌یت، لایه‌نه پۆزه‌تیڤه‌كان له‌لایه‌نه نێگه‌تیڤه‌كان زیاتر بخه‌یته روو، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر له 30 هاوكێشه 24و راست بوو، بڵێ 24ت راسته نه‌ك 6ت هه‌ڵه‌یه، هه‌وڵ بده منداڵه‌كان له نێوان خۆیاندا پێشبڕكێ بكه‌ن بۆ زیاتر پیشاندانی لایه‌نه پۆزه‌تیڤه‌كان، ئه‌گه‌ر منداڵێك له وانه‌یه‌ك یان كارێكدا توانای كه‌م بوو، پێی مه‌ڵێ ده‌توانیت یان نا، یان هه‌رگیز ناتوانیت به‌ڵكو هه‌وڵ بده له نه‌توانینه‌كه‌ی تێ بگه‌یت‌و هه‌میشه هه‌وڵدانه‌كه‌ی بنرخێنه، له كۆبوونه‌وه له‌گه‌ڵ دایك‌و باوكی منداڵدا لایه‌نه گه‌شه‌كانیش بخه‌ره به‌رچاو‌و باسی بكه.
خاڵی چواره‌م: پرۆسه‌ی گه‌شه‌كردنی هه‌نگاو به هه‌نگاو، هه‌ر چاو مه‌بڕه ئه‌نجامی خوازراو، باوه‌ڕ به خۆبوون لای منداڵ به‌ستراوه به ده‌وروبه‌ره‌وه، ئه‌گه‌ر بڵێین كه به‌ره‌و پێش چووی، باوه‌ڕ به خۆبوون زیاد ده‌بێت، ئه‌گه‌ر بڵێین به‌ره‌و دواوه ده‌چی به پێچه‌وانه‌وه، بۆیه له جیاتی ئه‌وه‌ی بڵێی تۆ ناتوانیت ئه‌وه بكه‌یت، بڵێ به شێوه‌یه‌كی تر هه‌وڵ بده واته ئه‌لته‌رناتیڤ پێشكه‌ش بكه.
خاڵی پێنجه‌م: منداڵ ئاگادار بكه‌ره‌وه له ئاستی خوێندن یان گه‌شه‌ی خۆی، به‌ڵام به شێوازێك كه هه‌ستی بریندار نه‌كات‌و له نرخاندنی خۆی كه‌م نه‌كاته‌وه.
خاڵی شه‌شه‌م: بواری بڕیاردان ببه‌خشه به منداڵ، ئه‌گه‌ر منداڵ مافی بڕیاردانی نه‌بێت، هه‌ستی به‌رپرسیارێتی لا دروست نابێت، به‌ڵام نابێت ئه‌وه له یاد بكه‌ین كه زۆر له توانای خۆیانیان لێ داواكه‌ین.
خاڵی حه‌وته‌م: منداڵ فێر بكه‌ن له حاڵه‌تی جیاوازدا بتوانێت ره‌فتاڕ بكات، بۆ نموونه به پرسیاركردن چۆن ده‌توانێت سكاڵا له منداڵێكی تر بكات، ئه‌گه‌ر ئازاری دابێت؟ هه‌ڵسه‌نگاندن یان تێبینی پۆزه‌تیڤی هه‌بێت له‌سه‌ر ئه‌وانی تر، یان تێبینی نێگه‌تیڤی هه‌بێت بێ ئه‌وه‌ی به‌رامبه‌ره‌كه‌ی بریندار بكات، چۆن بتوانێت له‌گه‌ڵ ره‌خنه‌دا مامه‌ڵه بكات؟ ئه‌م خه‌سڵه‌ته هه‌میشه مرۆڤ له كه‌وتن‌و هه‌ڵسانه‌وه‌كانیدا فێری بێت‌و هه‌میشه هه‌رگیز فێری نابێت، بۆیه هه‌موو ژیانی به‌بێ باوه‌ڕی ده‌باته سه‌ر‌و ئه‌نجامه‌كه‌ی یان شه‌رمنی یان به پێچه‌وانه‌وه توند‌وتیژییه‌كی زۆره.
چۆن ده‌توانی منداڵ وا لێ بكه‌ی گرنگی به هه‌ستی خۆی‌و هه‌ستی به‌رامبه‌ره‌كه‌ی بدات؟ بۆچی ئه‌م گرنگی دانه گرنگه؟
چونكه هه‌ست شتێكه لێمان نابێته‌وه‌‌و له ده‌ره‌وه‌ی خوێندنگا‌و ناوه‌وه‌شدا له‌گه‌ڵمانه، هه‌ستی خۆمان‌و هه‌ستی خه‌ڵكانی تریش ئه‌گه‌ر هه‌وڵ بده‌ین بۆ ماوه‌یه‌كی دوورو درێژ هه‌ستمان فه‌رامۆش بكه‌ین‌و ده‌ری نه‌بڕین، تووشی كێشه‌ی ته‌ندروستی‌و ده‌روونی ده‌بین، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین‌و بزانین هه‌ستی منداڵ چییه؟ ده‌بێت پێشه‌كی فێری بكه‌ین هه‌ستی ده‌ربڕێت، ئه‌مه ده‌كرێت له رێی قسه‌وه بێت یان ده‌كرێت له رێی مۆسیقا‌و سه‌ما‌و دراما‌وه بێت، به‌ڵام هه‌رگیز نابێت منداڵ بخه‌ینه ژێر فشاره‌وه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ستیان ده‌ربڕن، چونكه ئه‌وانیش مافی تایبه‌تێتی خۆیان هه‌یه، هه‌ندێ جار پێویسته منداڵه‌كان به شێوه‌یه‌كی تریش بپارێزن، چونكه هه‌موو جارێك وا له هه‌موو كۆڕێكدا هه‌ست ده‌ربڕین په‌سه‌ند ناكرێت، هه‌روه‌ها پێویسته به دوای ئه‌و خاڵه‌دا بچین بۆ چی منداڵ ئه‌و هه‌سته‌ی لا دروست بووه؟ ئه‌مه ره‌نگه به هۆی رووداوێكی پۆزه‌تیڤ یان نێگه‌تیڤ بوو بێت.
چۆن ده‌توانیت گه‌شه به‌م لایه‌نه‌ی منداڵ بده‌یت؟
خاڵی یه‌كه‌م: منداڵه‌كه وه‌ك خۆی چۆنه قبووڵی بكه‌‌و هه‌وڵ بده بۆ چه‌ند ساتێك له‌ناو بیر‌و هه‌سته‌كانیدا بژیت، پێویسته رێزی هه‌ست‌و خۆشی‌و ئازاره‌كانی بگریت، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر منداڵ ئازارێكی هه‌بێت پێی ده‌ڵێن جا ئه‌وه چییه گریانی ناوێ، ئه‌مه ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت ئێمه بڕوا به‌و ئازاره‌ی ناكه‌ین، یان هه‌ستی پێ ناكه‌ین، كۆی ئه‌م ره‌فتارانه وا له منداڵ ده‌كات هه‌ستی بشارێته‌وه‌‌و ئاشكرای نه‌كات، نه‌ك بۆ ئه‌وانی تر به‌ڵكو بۆ خودی خۆیشی.
خاڵی دووه‌م: وریابه هێما ده‌روونیه‌كان وه‌رگره، زۆربه‌ی كات هێماكان له‌سه‌ر باری ده‌روونی منداڵ ده‌بینرێت، به‌ڵام نه‌ك هه‌موو كاتێك بۆ نموونه، بێده‌نگیه‌كی زۆر وه‌ك هێمایه‌كی جددی وه‌رناگیرێت، زۆربه‌ی كات منداڵی بێده‌نگ كه‌مترین سه‌رنج راده‌كێشێت به‌لای خۆیدا، هه‌رچه‌نده ره‌نگه ئه‌م بێده‌نگییه نیشانه‌ی هه‌ستێكی ده‌روونی قه‌تیسماو بێت.
خاڵی سێیه‌م: یارمه‌تی منداڵ بده كه بتوانێت باری ده‌روونی خۆی ده‌رببڕێت، ئه‌مه‌ش كارێكی ئاسان نییه، بۆ نموونه مامۆستا ده‌توانێت ئه‌و لایه‌نه به چیرۆك فێری منداڵ بكات، دوای گێڕانه‌وه‌ی چیرۆكه‌كه لێی بپرسێ له‌و به‌شه‌ی چیرۆكه‌كه‌دا یان له فڵان به‌شیدا چی روویدا‌و هه‌ستت به‌چی كرد، ئه‌مه بۆ منداڵیش ئاسان نییه كه وه‌سفی هه‌ستی خۆی بكات، یان ته‌نانه‌ت هۆشیار نییه به هه‌سته‌كانی، بۆیه ده‌توانی كاره‌كه بۆ منداڵه‌كه ئاسان بكه‌یت‌و لێی بپرسیت تۆزێك غه‌مگین بوویت؟ یان زۆر دڵخۆش بوویت؟ یان ترسایت؟ به پێی رووداوه‌كه پرسیاری لێ ده‌كرێت.
خاڵی چواره‌م: هه‌ندێ جار بێزاری منداڵ‌و غه‌مگین بوونی پێویستی به وشه نییه بۆ ده‌ربڕین، به‌ڵكو له كاتی گریاندا ده‌ته‌قێته‌وه. ده‌ست گرتنێك، زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌ك، یان باوه‌ش پیاكردنێك زۆر جار كاری پۆزه‌تیڤی ده‌بێت له‌سه‌ر منداڵه‌كه.
خاڵی پێنجه‌م: منداڵ فێربكه حساب بۆ باری ده‌روونی ئه‌وانی تر بكات، ده‌ربڕینی هه‌ست گرنگییه‌كی زۆری هه‌یه بۆ ره‌فتاری منداڵه‌كان له‌ناو یه‌كتردا‌و هه‌روه‌ها بۆ خۆناسینیشی، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر منداڵێك له تاریكی بترسێت، كه بزانێت منداڵانی تریش هه‌ن ئه‌و ترسه‌یان هه‌یه كاره‌كه‌ی لا ئاسانتر ده‌بێت، ئه‌گه‌ر بینیت منداڵێك حساب بۆ هه‌ستی منداڵێكی تر ده‌كات‌و یارمه‌تی ده‌دات، ده‌توانیت ئه‌مه به‌كار بهێنیت بۆ ئه‌وه‌ی له منداڵه‌كه‌دا زیاتری بكه‌یت، بۆ نموونه بڵێیت ئه‌وه میهره‌بانی بوو له تۆوه، كه زانیت هاوڕێكه‌ت ده‌ترسێت‌و رۆیشتی له‌گه‌ڵیدا.
خاڵی شه‌شه‌م: هه‌ستی مامۆستاش له پۆلدا گرنگه، پێویسته له‌م كاته‌دا گرنگی بده‌ین به شێوه‌ی ده‌ربڕینی ئه‌و هه‌سته، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شوێنی مامۆستا سه‌ره‌كییه له پۆله‌كه‌دا (سنتراڵه)، نابێت وا بكات هه‌ستی خۆی ئه‌گه‌ر بێزاریی بێت یان بێ هیوایی یان خۆشییه‌كی زۆر بێت زاڵی بكات به‌سه‌ر كه‌شی پۆله‌كه‌دا‌و بارودۆخی پۆله‌كه دیاری بكات.
خاڵی حه‌وته‌م: پرۆسه‌ی فێربوون به‌ند نییه ته‌نها به ژیرییه‌وه، به‌ڵكو باری ده‌روونیش كاریگه‌ریی خۆی هه‌یه، بۆیه كه‌شی ناخۆش له پۆلدا پرۆسه‌ی خوێندن دوا ده‌خات.
منداڵی بچووك زۆر جار هه‌موو له‌شیان به‌كاردێنن بۆ ده‌ربڕینی هه‌ستیان، بۆ نموونه له رێی سه‌ما گوزارشت له خۆشی ده‌كه‌ن، ده‌ربڕینی هه‌ست لای منداڵ گرنگه چونكه وشه‌ی به‌كارهێنانیان بۆ گوزارشت كردن كه‌مه، بۆیه پێویسته ره‌چاوی ئه‌م خاڵانه بكه‌یت، بوار بده به منداڵ خۆی باسی هه‌ستی خۆی بكات‌و پرسیاری كراوه ئاراسته‌ی منداڵه‌كه بكه.
بۆچی ئه‌مه گرنگه؟ ئه‌گه‌ر بتوانیت بچیته پێستی ئه‌وانی تره‌وه، ده‌توانیت باشتر لێمان تێبگه‌یت‌و یارمه‌تییان بده‌یت‌و هانیان بده‌یت‌و دڵخۆشیان بده‌یته‌وه‌‌و حسابیان بۆ بكه‌یت، ئه‌مه‌یان پێی ده‌وترێت (رۆڵ گۆڕینه‌وه).
خاڵی یه‌كه‌م: هه‌میشه بیرت بێت كه تۆ خۆت له ره‌فتاری خۆته‌وه نموونه‌یه‌ك پێشكه‌شی منداڵ ده‌كه‌یت، بۆیه هه‌وڵ بده پیشانی بده‌یت له‌و كاته‌دا كه هه‌ست به هه‌ستی ده‌كه‌یت‌و خۆت ده‌خه‌یته جێگه‌ی ئه‌و.
خاڵی دووه‌م: هه‌لی تێكه‌ڵاوبوون‌و پێكه‌وه كاركردنیان بۆ بڕه‌خسێنه له گه‌ڵ منداڵه‌كانی تردا، به‌وه‌ی ئه‌ركیان پێ بسپێرێ كه پێكه‌وه به ئه‌نجامی بگه‌یه‌نن، دوای ته‌واو كردنی پێكه‌وه كاركردنه‌كه، هه‌لی ئه‌وه‌یان بدرێتێ كه پێكه‌وه كاركردنیان هه‌ڵسه‌نگێنن بۆ ئه‌وه‌ی گوێ له منداڵه‌كانی دیكه‌ش بگریت‌و بزانیت رای ئه‌وانیش چی یه؟
چۆن منداڵ فێرده‌كه‌ی له‌گه‌ڵ به‌ها نموونه‌ییه‌كاندا ره‌فتار بكات؟
به‌هاكان گرنگن، چونكه ئاراسته ده‌به‌خشن به ژیانمان‌و كاریگه‌ریان له‌سه‌ر ره‌فتارمان (وێنای خود)و باوه‌ڕ به خۆبوونمان هه‌یه، وه‌ك چۆن په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تر دیاری ده‌كات، زۆر جار هۆشیار نین به‌وه‌ی كه به‌هاكان پیاده ده‌كه‌ین له ژیانماندا، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی بزانین كام له‌و به‌هایانه گرنگن، بۆیه گرنگه پرسیار له خۆمان بكه‌ین، ئێمه كام به‌ها په‌یڕه‌‌و ده‌كه‌ین؟ به‌هاكانمان به گۆڕانی پهروهردهو دنیابینی‌و ئه‌زموونه‌كان ده‌گۆڕێن، سه‌ره‌ڕای دۆخی ئێستای خۆمان‌و ده‌وروبه‌رمان، بۆیه سه‌رسوڕهێنه‌ر نییه ئه‌و به‌هایانه‌ی كه منداڵان هه‌ڵی ده‌گرن جیاواز‌و هه‌ندێ جار دژ به یه‌ك بن، چونكه له خێزان‌و ئاستی جیاوازه‌وه هاتوون، ئه‌وه‌ی كه له ماڵدا ده‌شێت، هه‌ندێ جار له خوێندنگادا ناشێت یان به پێچه‌وانه‌وه، یان بۆ نموونه منداڵ هه‌ندێك جار دووچاری دڵه‌ڕاوكێ ئه‌بێت، ده‌زانێت ئه‌بێت راستگۆ بێت، به‌ڵام نایه‌وێت خیانه‌ت له هاوڕێكه‌ی بكات، بۆیه گرنگه منداڵ هۆشیار بكه‌ینه‌وه له‌سه‌ر به‌هاكان، به‌وه‌ی كه منداڵ فێر بكه‌ین یاساكانی خێزان‌و ده‌وروبه‌ری بناسێت، بۆ ئه‌وه‌ی هۆشیارانه ره‌فتار بكات‌و باوه‌ڕی به خۆی بێت، دواتر بتوانێت رای خۆی له‌سه‌ر ئه‌و به‌هایانه دروست بكات‌و به چاوێكی ره‌خنه‌گرانه سه‌یری بكات.