لەناو ئەدەبیاتی پەنابەر و كۆچەرانی نیشتەجێی وڵاتانی باكووری ئەوروپادا بە نووسینگەی كاروباری كۆمەڵایەتی دەگوترێ "ماڵی مامە"! ئەفغانییەكان پێی دەڵێن "ماڵی پوورێ". ئێرانییەكان دەڵێن "سواڵكەرخانە". لەو ناوەندە، یارمەتیی دارایی پێشكەش بە كەسانی كەمداهات دەكرێت. "ماڵی مامە" یەكێك لە سەرنجڕاكێشترین خوازەكانی ناو ئەدەبیاتی كۆچەرایەتییە كە وێنایەكی پڕاوپڕ لە تێگەیشتنی بەشێكی زۆر لە كۆچەران بۆ ریالیتەی ژیانی هەنووكەییان نیشان دەدات. دەستەواژەی "ماڵی مامە" لەلایەكەوە دەبێتە هۆی ئەوەی – لەبەر عەیبەی یارمەتیخواستن – بەڕاشكاوی ناوی ئەو شوێنە نەهێنرێ كە یارمەتییەكەی لێ وەردەگیردرێ و، لەلایەكی تریشەوە، جۆرێك لە سەمیمیەت بە شوێنەكە دەبەخشێ كە وەرگرتنی یارمەتییەكە دەكاتە كردەیەكی "ئاسایی" و "ئەخلاقی". وای لێدێ وەك تۆ بڵێی كابرا لەماڵی خۆی پارەی وەرگرتبێ: مامیش برای باوكە!
تێگەیشتنی چەوت سەبارەت بە "ماڵی مامە" شتی سەیری لێدەكەوێتەوە. ئەگەر ماڵی مامە بتوانن بتژیێنن و نانت بەدەمەوە بكەن، هەڵبەت دەتوانن زۆر ئاسانكاریی تریشت بۆ بكەن. ئەمە ئیتر نوكتە نییە: كوردێك چووبووە "ماڵی مامە" گوتبووی: "كێشەی سەرجێیم لەگەڵ خێزانەكەم هەیە، تكایە كەسێكی گونجاوم بۆ بدۆزنەوە".
سەرباری ئەو هەموو چاوەڕوانییە، كەچی "ماڵی مامە" شیاوی سوپاس نین، چونكە ئەوان ئەركی سەرشانیانە خزمەتی ئێمە بكەن! ئەمەیان ئیتر پشت بە تیۆرێكی تایبەتمەندتر دەبەستێ كە لەنێو بڕێك لە گرووپە كۆچەرەكان، لەوانە ئێرانییەكاندا باوە. من لە زۆر كەسی ئێرانیم بیستووە كاتی خۆی دەیانگوت: "نەتەوە یەكگرتووەكان لە پارەی نەوتی وڵاتەكانی خۆمان وەردەگرێ و دەیدا بەم وڵاتانە تا لەبەرامبەریدا خزمەتگوزاری پێشكەش بە ئێمە بكەن!". كەواتە پارە، پارەی خۆمانە و وەرگرتنی نە عەیبە و نە پێویستی بە ئەمەگناسیشە.
بۆ ئەوەی مشتەرییەكی بەردەوامی "ماڵی مامە" بمێنیتەوە، دەبێ هەم خۆت لە گێلی بدەی و هەم بەرامبەرەكەت بگێلێنی! من قەت ئەو پیاوە بەڕێزەم لەبیر ناچێتەوە كە هاوكات بۆنێكی توندی عەتر و پیتزای لێدەهات. سێ كەسی كارمەندی ماڵی مامە هاتبوون تا بزانن كێشە و گرفتی ناسەركەوتوویی منداڵەكانی لە قوتابخانە لەبەر چییە. ئەو باوكە بەڕێزە، كێشەكەی گرێدایەوە بەو كارەساتانەوە كە لە رابردوودا بەسەر خۆی و نەتەوەكەیدا هاتبوون و، زوو زووش باسەكەی دەهێنایەوە سەر پارە و داوای یارمەتیی زیاتری دارایی لە كارمەندەكان دەكرد و، هاواری بوو لە دەست بێكاری و نەداریی خۆی. ماوەیەكی زۆری پێنەچوو كە من بەسەر راستییەكی تاڵتردا كەوتم: ئەو باوكە بەڕێزە نەك هەر نەدار نەبوو، بەڵكو خاوەنی دووكانی پیتزافرۆشی بوو. نەك هەر بێكاریش نەبوو، بەڵكو ئەوەندە سەرقاڵ بوو كە لەناچارییان منداڵەكانیشی دەبووایە لە دوای قوتابخانە، یەكڕاست بچن بۆ دووكانی باوكیان بۆ سەركار. هەر ئەوەش بوو، هۆی ئەوەی منداڵەكان ماندوو بوون و فریای خوێندن نەدەكەوتن!
من نازانم دەستەواژەی "ماڵی مامە" داهێنانی كێیە، بەڵام دەزانم بۆ ئەوە دروست نەكراوە بەو دەردە بچێ كە بەدەست بەشێك لە كۆچەرانەوە، چووە.
"ناوەندی كاروباری كۆمەڵایەتی" یەكێك لە دەزگا گرینگەكانی ئەو شتەیە كە پێی دەگوترێ "دەوڵەتی دابینكەر" یان "دەوڵەتی خۆشگوزەرانی". ئەم ناوەندە لەبەرچی دامەزراوە؟ كاتی خۆی كە دەوڵەتی دابینكەر لە وڵاتانی پێشكەوتووی سەرمایەداری و بە تایبەتی لە وڵاتانی باكووری ئەوروپا دامەزرا، بنچینەی لەسەر ئەو بنەمایە پێكهات كە: "كۆمەڵگە دەرفەتی كاركردن بۆ هەموو ئەندامانی پێكدەهێنێ و لەبەرامبەردا، هەموو ئەندامانی كۆمەڵگەش لە هەڵسوڕاندنی ژیانی كۆمەڵگەدا بەشداریی دەكەن. هەڵبەت هەمیشە رێدەكەوێ كە تاك و تەرا، كەسانێك بەهۆی نەخۆشی، پەككەوتەیی یان هەر هۆیەكی دیكە، لە چەرخەی كاری كۆمەڵگە دادەكەون و لە كاروان بەجێدەمێنن. لەبەر ئەوەی ئامانجی دەوڵەتی دابینكەر، دابینكردنی خۆشگوزەرانی بۆ تێكڕای ئەندامانی كۆمەڵگەیە، بۆیە ئەو كەسانەی لەسەر كارن، هەریەكەی بەشێك لە داهاتی خۆیان دەبەخشنە دەوڵەت، تا پێداویستییە گشتییەكانی كۆمەڵگەی پێ دابین بكات و لەو ناوەدا بێكار و نەدارەكانیش بحەوێنێتەوە، تا هەرچی زووترە بكەونەوە سەر پێ و ئەوانیش لە پڕۆسەی دوولایەنەی خۆژیاندن و یەكترژیاندنی تاك و كۆمەڵگەدا بەشدار ببنەوە.
بە دەربڕینێكی دیكە، دەوڵەتی دابینكەر لەسەر بنەمای كار و ئەركی دوولایەنە دامەزراوە. واتە ئەوەی كە كۆمەڵگە دەرفەتی كار بۆ ئەندامی خۆی دەڕەخسێنێ. "كار"یش دەبێتە هۆی ئەوەی مرۆڤ لەسەر پێی خۆی راوەستێ و خۆی، خۆی بژیێنێ و لەبەرامبەریشدا، لە چاكەی ئەم دەرفەتەدا كە كۆمەڵگە بۆی رەخساندووە، باج بە دەوڵەت ببەخشێ، دەوڵەتیش بەو باجە، دیسانەوە خزمەتگوزارییە گشتییەكانی وەك خوێندنی خۆڕایی و پێڕاگەیشتنی تەندروستی، بۆ ئەندامانی كۆمەڵگە دابین بكات.
ئەوانەی مافی مانەوەیان بۆ وێنە لە وڵاتێكی وەك فینلاند وەرگرتبێت، ئەگەر سەرنجیان دابێت، لە بڕیارنامەی نیشتەجێبوونیاندا، هەر لە دوای مافی مانەوە ئاماژە بەوە كراوە كە "مافی ئیشكردن"یش بە كەسەكە بەخشراوە. من زۆرجار لەو دۆخانەدا بەشداربووم كە یەكێك ئەو دوو مافەی بەیەكەوە پێڕاگەیەندراوە، كەچی یەك تاقە جاریش نەمبینیوە كە پێدانی مافی ئیشكردن، كەسێكی دڵشاد كردبێت. بەڵام زۆرجار ئەم قسەیەم بیستووە: "خۆ من بۆ كاركردن نەهاتووم، هاتووم لێرە بژیم"!
گرفتی زۆرێك لەو كەسانەی لە وڵاتانی ئێمەوە بەرەو دەوڵەتانی دابینكەر، بۆ وێنە ئەوانەی باكووری ئەوروپا كۆچ دەكەن، ئەوەیە كە بەهەمان مێنتاڵیتی و زیهنیەتەوە كە مرۆڤ بەرامبەر بە "دەوڵەتی نەوتی" لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیەتی، لەگەڵ دەوڵەتانی خانەخوێی ئەوروپاییش مامەڵە دەكەن. پێوەندیی نێوان مرۆڤی رۆژهەڵاتی و دەوڵەت لەسەر بنیاتی پاشقول لەیەكترگرتن و یەكترشكاندن دامەزراوە: دەوڵەت، خۆوڵاتییەكی گوێڕایەڵ و فەرمانبەری ملكەچ و ناوشیاری دەوێ، تا بتوانێ سیاسەتەكانی ئۆلیگارشیی حاكم بەدڵی خۆی بباتە پێشەوە و وڵات بە دڵی خۆی، بێمنەت لە خۆوڵاتیان و، پشتبەستوو بە داهاتی نەوت و ئابوورییەكی ناشەفاف بەڕێوەببات. خۆوڵاتیش لەبەرامبەر ئەو نابەرابەرییە ساختارییانەدا كە دەیبینێ، نەك هەر هەستی بەرپرسیارێتی بەرامبەر بە دەوڵەت و كۆمەڵگە كز دەبێ، بەڵكو بە مافی رەوای خۆیشی دەزانێ چەندی پێی كرا، لەو "دێوە زەبەلاحە"، لەو دەوڵەتە چەوسێنەرە بۆ خۆی بپچڕێنێ. لە كۆمەڵگەی چاكژینیدا تاك و دەوڵەت، بە تەعبیرێك، چاكەی یەكتری دەدەنەوە، بەڵام لە كۆمەڵگەكانی ئێمەدا، بەپێچەوانەوە، تاك و دەوڵەت نەك چاكە، بەڵكو خراپەی یەكتری دەدەنەوە!
لە كۆمەڵگەی دابینكەردا، ئەوەی بێكارە، بەكردەوە لەسەر سفرەی ئەو كەسە دەژیێندرێ كە لەسەر كارە. تا بێكارانیش زۆرتر بن، ئەركی ئەوانە قورستر دەبێ كە لەسەر كارن: هەموو ئەو ئاسانكارییەی ئەو فەرمانگەیە بۆ مشتەرییەكانی دابین دەكات پشت بە خەزانەی دەوڵەت دەبەستێ. دەوڵەتیش بەو باجە هەڵدەسووڕێ كە لە خۆوڵاتیانی وەردەگرێ. تا خەزانەی دەوڵەتیش بەتاڵتر بێت، بۆ راگرتنەوەی هاوسەنگیی نێوان داهات و تێچوونەكانی، حكومەت باجی سەر خۆوڵاتیان زیاتر دەكات.
ساڵانێكی زۆرە بەفەرمی باس لە قەیرانی دەوڵەتی خۆشگوزەرانی دەكرێت. چونكە باری قورس بووە و چیتر توانای ئەنجامدانی ئەو خزمەتگوزارییانەی نەماوە كە لە پێناویدا دامەزراوە. بەشێكی زۆری قەیرانەكانی یەكێتیی ئەوروپا و ناڕەزایەتییەكان، رەنگدانەوەی قەیرانی دەوڵەتی دابینكەرە. ئەو سیستمەی كە بەشێك لە كۆچەرانیش لێی راهاتوون، واتە هەم لەسەر سفرەی "ماڵی مامە" بخۆن و، هەم بەدزییەوە خەریكی "كاری رەش" بن، واتە داهاتیان هەبێت بەڵام هیچ باجێك بە حكومەت نەدەن، یەكێك لەو هۆكارانەیە كە نەك هەر بارگرانییەكی زۆری بۆ دەوڵەتانی دابینكەری ئەوروپایی دروست كردووە، بەڵكو ناڕەزایەتییەكی زۆریشی لەناو خەڵكی وڵاتانی خانەخوێدا پێكهێناوە.
فەرمانگەی كاروباری كۆمەڵایەتی لە وڵاتانی دابینكەر بۆ ئەوە دانرابوو كە مرۆڤ تەنیا بۆ ماوەیەكی كورت و لە حاڵەتی ناچاریدا رووی لێ بنێ. ئەوەی كە كەسانێك لەوسەری دنیاوە بێن و خۆژیاندن لەسەر ورگی "ماڵی مامە" بكەنە ستراتیژی ژیانیان، بەهیچیەك لە تیۆریسیەنەكانی دامەزرێنەری دەوڵەتی دابینكەر پێشبینی نەكرابوو!
له( رووداو ) وه‌رگیراوه.