لەماوەی رابردوودا بەردەوام بەدوای پێناسەیەكدا بۆ عێراقی پۆست سەدام حوسەین دەگەڕام و دەمویست رستەیەك بدۆزمەوە كە بەباشترین شێوە گوزارشت لەم عێراقە نوێیە بكات و لەهەمان كاتیشدا رەگەزێكی بیناكاری باڵای بوونیە ئەژدیهاییەكەی داعش بێت. لەپێناوی ئەم ئامانجەدا، چەندین پێناسەم پشكنی، چەندین نووسەرم بە زمانی فەرەنسی و كوردی و عەرەبی خوێندەوە، چەندین داتام لێكدایەوە و لەكۆتاییدا گەیشتمە ئەو قەناعەتەی كە باشترین پێناسەی عێراقی پۆست سەدام حوسەین بریتییە لە "نیشمانی گەندەڵەكان". 

هەموومان دەزانین كە عێراق، نەك هەر لەسەر دەریایەك نەوتە، بەڵكو لە كەوتنی سەدام حوسەینەوە تا 2015، نرخی بەرمیلێك نەوت گەیشتە 120 دۆلار و هەزاران هەزار ملیار دۆلار رژانە نێو خەزێنەی عێراقێكەوە كە گەندەڵترین نوخبە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا بەڕێوەی دەبرد و تائێستاش بەڕێوەی دەبات. ئەم داهاتە بێسنوورەی پترۆڵ، لەبری ئەوەی بخرێتە خزمەت بیناكردنەوەی وڵاتێكەوە كە لەنێو قووڵاییەكانی مێژوویەكی دوور و درێژ  لە رووخان، سووتان، جەنگ، كارەسات و هەژارییەوە هاتووەتە دەرەوە، خرایە خزمەت كڕینی وەلائو ئینتیما، خرایە خزمەت جێبەجێكردنی پرۆژە بیناكراوەكان لەسەر "مەحسوبیەت". ئەم نوخبە گەندەڵە تەواوی چینە كۆمەڵایەتییە عێراقییەكانی وەرگێڕایە سەر بازاڕێكی گەورە بۆ كڕین و فرۆشتن. 

لە راپۆرتێكی تایبەت بە ئاژانسێكی فەرەنسیدا، كۆمەڵێك داتا خراونەتە روو، یەكێك لەوانە باس لەوە دەكات كە تەنیا لەنێوان 2006-2014 دا، 500 ملیار دۆلار لە عێراقدا بێسەروشوێنە و هیچ دەزگایەكی دەوڵەتی و نادەوڵەتی، عێراقی و جیهانی ناتوانێت ئاساری ئەو پارەیە بدۆزێتەوە (1) !

لەم عێراقە نوێیەی گەندەڵەكاندا، نیشتمانی سوننەكان، زیاتر لە هەر جێگایەكی دیكە كرایە مەیدانی تاقیكردنەوەی سیاسەتە تراژیدییەكانی كڕین و فرۆشتنی وەلائو ئینتیمای گرووپەكان. ئەم سیاسەتە هەڵەیەی نوخبەی نوێی عێراق بووە هۆی ئەوەی لە نیشتمانە هەژارەكەی سوننەكاندا، كە بەپێی راپۆرتەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان گەڕاوەتەوە بۆ سەردەمی بیستەكانی سەدەی رابردوو، كە مرۆڤ دەكرێت بە ئاسانی لە برسان بمرێت، كە رێژەی بێكاری گەیشتووەتە ئاستێكی ترسناك، كە خزمەتگوزارییەكانی وەك تەندروستی و قوتابخانە مرۆڤ تووشی سەرسوڕمان دەكەن، لەم نیشتمانەدا چەندین زۆنی تایبەت لە ژیانی خەیاڵی دروست بكرێن و كۆمەڵگا دابەش ببێت بەسەر دوو چیندا: چینێك كە خاوەنی هەموو شتێك بن و رۆژ لەدوای رۆژ دەوڵەمەند ببن، چینێكی دیكەش كە زۆرینە پێكدەهێنن، هیچیان نەبێت و رۆژ لەدوای رۆژ هەژارتر ببن. بەپێی راپۆرتێكی دیكەی خودی حكومەتی عێراق (2)، رێژەی هەژاری لەسەر ئاستی تەواوی عێراق لەساڵی 2013 دا دەگاتە 22,5% ، بەڵام لە عێراقی سوننەكاندا و لە هەمان ساڵدا، ئەم رێژەیە دەگاتە 41%.

لەنێو ئەم حیرمانە كۆمەڵایەتییە گشتێنراوەدا، نوخبەی دەسەڵاتداری نوێی عێراق، لەڕێگای بەكارهێنانی داهاتی نەوتەوە كە ساڵانە، تا سەرەتاكانی 2015، دەگەیشتە نزیكەی 100 ملیار دۆلار، چەند "گیرفانێكی" (پیەر ژان لویزار) بەهەشتئاسای وایان دروست كرد كە راستەوخۆ بەشداری بكەن لە خوڵقاندنی هەلومەرجێكی بابەتیانەی وەهادا كە سوننەكان بتوانن، لەڕێگای سیستمی ئامادەباشیی دەستەجەمعییانەوە، ئەژدیهایەكی وەك داعش هەرس بكەن. دەكرێت لێرەدا بە خێرایی ئاماژە بە یەكێك لەو گیرفانانە بدەین كە پاش داگیركردنی مووسڵ لەلایەن داعشەوە (9ی حوزەیرانی 2014)، ئاشكرا بوو.

كۆشكەكانی ئوسامە نوجەیفی! كێ هەیە لە ئێمە ئەو ساتەوەختەی لەبیر بچێتەوە كە ڤیدیۆی كۆشكەكانی ئوسامە نوجەیفی لە مووسڵدا دەخرێتە سەر ئینتەرنێت و بڵاودەكرێتەوە. لەم ڤیدیۆیەدا، بە ملیۆن دۆلار لە ماڵی نوجەیفیدا دەدۆزرێتەوە و دەكەوێتە دەست داعش. لەوەش زیاتر، مەلەوانگەی تایبەت، چەندین ئەسپی تایبەت، باخچەی تایبەت، چەندین تەن ئاڵتوون دەخرێنە سەر شانۆ، لە كاتێكدا موسڵاوییەكانی خواری خوارەوەی كۆمەڵگا، لەپێناوی مانەوە و نەمردن لە برسان، ململانێی سەختیان دەكرد.

من لەگەڵ پیەر ژان لویزاردا هاوڕام كە كاتێك سوپا خوێناوییەكەی داعش دەگات و دەرگاكانی كۆشكە فیرعەونییەكانی نوجەیفییەكان بۆ موسڵاوییەكان دەكاتەوە، راستەوخۆ جۆرێك لە لێكچوون لەنێوان نوجەیفییەكان و بن عەلییەكانی تونسدا دروست دەبێت: ئەو هەستەی كە لای تونسییەكان دروست دەبێت كاتێك بەچاوی خۆیان ژیان لە كۆشكەكانی بن عەلیدا دەبینن، هەمان ئەو هەستەیە كە لای موسڵاوییەكان دروست دەبێت كاتێك بەچاوی خۆیان هەمان ژیان لە كۆشكەكانی نوجەیفییەكاندا دەبینن. بەڵام من لێرەدا ناوەستم و ئەم بۆچوونەش زیاد دەكەم: بەپێچەوانەی تونسییەكانەوە كە كردنەوەی دەرگای كۆشكەكانی بن عەلی یەكسان بوو بە كردنەوەی دەرگای دیمۆكراسییەكی تونسی، كردنەوەی دەرگای كۆشكەكانی نوجەیفییەكان لە مووسڵ نەك هەر دیمۆكراسی بەدوای خۆیدا نەهێنا، بەڵكو ترسناكترین ئەژدیهای تیرۆری لە مێژووی بەشەریەتدا لەگەڵ خۆی هێنا.

لە تونسی پاش بن عەلی-دا، راشید غەنووشی دەگات، بەڵام لە مووسڵی پاش نوجەیفیدا ئەبوبەكری بەغدادی دەگات! لەكاتێكدا هەردووكیان ئینتیمایان بۆ یەك قورئان هەیە، بەڵام دوو گەردوونی تەواو لەیەك جیاوازن: چی وا دەكات ئەم قورئانە لە تونسدا غەنووشیەك دروستبكات كە دیمۆكراسی و عەلمانییەتیشی قبوڵ بێت، بەڵام لە عێراقدا بەغدادیەك دروست دەكات، كە نەك هەر دیمۆكراسی و عەلمانیەت، بەڵكو جیهاد دژ بە نەوەكانی ئوسامە بن لادنیش رابگەیەنێت؟

  (1) http://observers.france24.com/fr/20151130-video-irak-pelerins-chiites-hussein-corruption
  (2) http://aa.com.tr/fr/economie/irak-le-taux-de-pauvret%C3%A9-atteint-225-/8173

له‌ ڕووداو وه‌رگیراوه‌ .