هەموو ئەو توێژەرانەی كار لەسەر زەبروزەنگی بزووتنەوە ئیسلامیستەكان بە گشتی و تیرۆریزمی ئەو ئەكتەرە رادیكاڵانە دەكەن كە ئیسلام وەك سەرچاوەی شەرعیەتدان بە چالاكیەكانیان بەكاردێنن، تێبینی ئەوە دەكەن كە لە پێنج ساڵی رابردوودا، بەتایبەتی لە وڵاتانی ئەوروپادا، دیاردەیەكی گرنگ لەنێو پرۆسێسی خۆبیناكردندایە و هەموو ئاماژەكانیش بەرەو ئەوەمان دەبەن كە لە چەند ساڵی داهاتوودا تۆختر و بەهێزتر خۆی بە دەرەوە بناسێنێ. ئەو دیاردەیەش بریتییە لە پەڕینەوەی چەندین ئەكتەری چینی ناوەند و چینی ناوەندی باڵا بەرەو تیرۆریزم!
دروست وەك ئەكتەرەكانی خواری خوارەوەی كۆمەڵگا كە سەر بە چینە مەحرومەكانی كۆمەڵگان و تێكەڵ بە تیرۆریزم بوون، ئەمانیش بەرەو سووریا و عێراقی داعش و ئەلقاعیدە "هیجرەت" دەكەن و خۆیان دەخەنە خزمەت ستراتیژ و گرەوەكانی گرووپە جیهادیستەكانەوە. بەپێی ئەو داتا فەرمیانەی كە لە بەردەستماندان، نزیكەی چوار هەزار گەنجی ئەوروپی لە ریزەكانی داعش و ئەلقاعیدەدان و بەشێكی گرنگی ئەم چوار هەزار كەسە لەو كاتیگۆریەن كە زانستە كۆمەڵایەتیەكانی زەبروزەنگ ناوی دەنێت: تیرۆریزمی چینی ناوەند.
ئەندامانی ئەم كاتیگۆریە بریتین لەو گەنجانەی كە بە رەگوڕیشە ئەوروپین و ئیسلامیان لە خێزانەكانیانەوە وەرنەگرتووە، بەڵكو لە ئاینەكانی دیكەوە هاتوون و ئیسلامیان وەك ئاینی نوێی مانابەخش بە ژیانیان وەرگرتووە. بەشێك لەمانە پێشتر مەسیحی بوون، بەڵام بۆشاییەكی گەورەی كوشندە لە بوونیاندا دروستبووە و مەسیحیەتی فەرمی نەیتوانیوە بۆیان پڕبكاتەوە، بۆشاییەك كە وەك مەقەست تەواوی وجودیانی دڕاندووە، بەڕادەیەك كە چیدی شتێك لە بوونیاندا نەماوەتەوە لە پێناویدا بژین.
بەشێكی دیكەیان ئەو كەسانەن كە پێشتر یەهودیەتیان لە خێزانەكانیانەوە بۆ بەجێماوە، بەڵام خۆیان هیچ ئینتیمایەكیان بۆ یەهودیەت نییە، بەشێكی دیكەیان بودیست بوون، بەڵام لێرە بەدواوە مانای ژیانیان لەنێو بودیسمدا دەست ناكەوێت و رێگای دیكە بۆ دۆزینەوەی مانا دەگرنە بەر. هەروەها بەشێكی دیكەیان ئەو ئەوروپیانەن كە خاوەنی هیچ ئاینێك نین و پێشتر ئاین پرسێكی گرنگ نەبووە لە ژیانیاندا، بەڵام گەڕان بەدوای مانادا دەیانبات بەرەو ئەلقاعیدە و داعش و لە كۆتاییشدا سەریان لە چاپە رادیكاڵەكەی ئیسلامەوە دەردەچێت.
ئەو سۆسیۆلۆگانەی كە لەسەر ئەم كاتیگۆریە كاردەكەن (دونیا بوزار، ئۆلیڤەر ڕوا، فەرهاد كۆسرەوكەڤار، جیل كەپێل)، دەڵێن تەواو بەپێچەوانەی جیهادیستەكانی چینی خواری خوارەوە كە لێوان لێون لە حیقد بەرامبەر بە كۆمەڵگا، ئەم ئەكتەرە تیرۆریستانەی چینی ناوەند، هەڵگری هەمان حیقد بەرامبەر بە كۆمەڵگا نین و وەك ئەوانی دیكە قوربانیی راسیزم، دوورخستنەوە، پەراوێزخستن و چەوسانەوەی كۆمەڵایەتی نین. بە گوزارشتێكی دیكە، ئەمان قوربانییە كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگا نین، بەڵكو سەر بەو چینانەن كە زیاتر لە چینی هەژمووندارەكانەوە نزیكن تا هەژموون لەسەركراوەكان.
گەر گرفتی چینە مەحرومەكان بریتی بێت لە بێكاری، لە بێ خانوویی، لە لاوازیی دەسەڵاتی كڕین، لە دوورخستنەوە و پەراوێزخستن، لە نەبوونی پەروەردەی ڕاقیی كولتووری، بەدڵنیاییەوە گرفتی تیرۆریستەكانی چینی ناوەند و چینی ناوەندی باڵا بریتیە لە كاڵبوونەوەی "نۆرم" و "دەسەڵات" لە ژیانی رۆژانەیاندا. واتە ئەو نۆرمانەی كە ژیانی هەر كەسێك رێكدەخەن و مانایەك بە جوڵانەوە و بەرنامە و هەنگاوەكانی هەر كەسێك دەبەخشن، بە ڕادەیەك كاڵ بووەتەوە كە چیدی نەتوانن ئەم ئەركە راپەڕێنن. لە ئاستێكی دیكەشدا، هەڵوەشانەوەی بێوەستانی خێزان و سەرلەنوێ خۆبیناكردنەوەی، هەلومەرجێكی خولقاندووە كە چیدی منداڵانی ئەم چینە كۆمەڵایەتیانە هەست بە ئامادەیی دەسەڵاتێكی سەرپەرشتیار و خەمخۆر نەكەن و هەر لە منداڵییەوە بە گەورەیی خۆیان سپێردرابن. راستە لەسەر ئاستی ماتریاڵ، بەشێكی زۆر لە داواكاریەكانیان وەڵام دراونەتەوە، بەڵام ئەوەش راستە كە لەسەر ئاستی وجودی، چەندین بۆشایی كوشندەیان لە "خود"یاندا دروستكردووە.
لێرەوە، كاڵبوونەوەی نۆرمەكانی كۆمەڵگا و لەهۆشخۆچوونی دەسەڵاتی خێزان، كاتێك پێكەوە و وەك شەپۆلێك دێن و لە ئەكتەرێكی ئەم چینانە دەدەن، ئیدی بەرەو چەندین ناوەند و جێگای دیكە دەیبەن، یەكێك لەو ناوەند و جێگایانە باوەشی تیرۆریزم بەگشتی و تیرۆریزمی ئەلقاعیدە و داعشە بەتایبەتی. لەنێو ئەم باوەشەدا، هەم نۆرم دەدۆزنەوە و هەم دەسەڵات، لەوەش زیاتر، كۆی ستراكتۆری ئەم دوو رێكخراوە لەسەر دووانەی نۆرم و دەسەڵات لە تەواوی رووبەرەكاندا دروست بووە و بەبێ نۆرم و دەسەڵات ئەم ستراكتۆرە هەرگیز ناتوانێت بەم شێوەیەی ئێستا و ئێرە بەردەوام بێت. سیحری ئەلقاعیدە و داعش لەخەیاڵدانی ئەم ئەكتەرانەدا، لەوەدایە كە نەك هەر دەیانخاتە نێو سیستمی نۆرم و دەسەڵاتەوە، بەڵكو ئەو هەستەشیان لا دروست دەكات كە خودی خۆشیان دەبن بە ئەكتەری گێڕانەوەی نۆرم و دەسەڵات بۆ كۆمەڵگا بەرەڵاكراوەكانی نێو كۆڵانەكانی مۆدێرنیتێ ! ئەم هەستە وا لە هەر ئەكتەرێكی جیهادیست دەكات كە خۆی بە باڵاتر و باشتر و گەورەتر لەوانی دیكە بزانێت. لەوەش زیاتر، وای لێدەكات كە بەدەم پێكەنینەوە، لەپێناوی ئەم هەستەدا بكوژێت و بیشكوژرێت.
ئەم ئەكتەرە نوێیانە سەد و هەشتا پلە جیاوازن لەو نەوەیەی كە راپەڕینی خوێندكاران لە مایسی 1968 لە پاریس بەرهەمی هێنا. نەوەی شەست و هەشت بەدوای تێركردنی ئارەزووەكانیاندا دەگەڕان و هەموو شتێكیان لەپێناوی وەڵامدانەوەی ئارەزووەكانیاندا، بەتایبەتی ئارەزووە سێكسییەكان بەكاردەهێنا، بەڵام ئەم ئەكتەرانە هەموو رێگایەك دەگرنەبەر بۆ دۆزینەوەی چوارچێوەی ئاسنین بۆ ئارەزووەكانیان و سەپاندنی ئەو چوارچێوانەش بەسەر ئەوانی دیكەدا. نەوەی شەست و هەشت دەیویست خۆی لە دەسەڵاتە هەرەمیەكان رزگار بكات، ئەم ئەكتەرانە بەدوای دەسەڵاتی هەرەمیدا دەگەڕێن، نەوەی شەست و هەشت خۆی لە خودا دەدزییەوە، ئەم ئەكتەرانە كۆڵان بە كۆڵان بەدوای خوادا دەگەڕێن! نەوەی شەست و هەشت ئەنارشیست بوون، ئەمان بەدوای رێكخستندا دەگەڕێن، نەوەی شەست و هەشت حیقدێكی رەشی بەرامبەر بە دەزگاكانی دەسەڵات هەبوو، ئەمان رێگای هات و نەهاتی مووسڵ و رەقە بەدوای دەزگاكانی دەسەڵاتێكدا دەگرنە بەر.
راستە لەبەرامبەر ئەم ئەكتەرانەدا دەوڵەت دەبێت هەموو كەرەستە پۆلیسییەكان بەكاربێنێت، بەڵام ئەوەش راستە كە بەبێ پرۆژەیەكی سیاسی نوێی ئاوێزانكار، ئەستەمە هیچ دەوڵەتێك بتوانێت رێگا لە فراوانبوونی ئەم رووبەرە و كشانە بەهێزەكانی بگرێت. لەبابەتەكانی داهاتووماندا دەگەڕێینەوە سەر ئەم خاڵە و وردتر باس لە سروشتە سۆسیۆلۆژیەكەی ئەم پرۆژە سیاسییە دەكەین.
ئه‌م وتاره له سایتی (ڕووداو) وه‌رگیراوه.